Novem- Nederlandse Oragnisatie voor Energie en Milieu zoeken sitemap contact english
logo Novem
Mijn Novem
Nieuws
Agenda
Specials
Projecten
Uw sector
Onderwerpen
Over Novem
Subsidies
Publicaties

Introductie
Nieuws
Agenda
Aanpak
Het Bouwbesluit
Prestatie-eisen
Bouwproces
Voorbereiding
Het ontwerp
EPC analyse
Bouwvergunning
Vragen
Woningbouw
Utiliteitsbouw
Oplossingen
Projecten
Subsidie
Handhaving
Contact
home  ·  Specials ·  Nieuwbouw en EPN ·  Aanpak ·  Bouwproces ·  Voorbereiding
Print deze pagina Stuur pagina door Voeg pagina toe aan favorieten
Aanpak

Voorbereiding

Elk bouwproject, ongeacht de grootte of complexiteit, kan in grote lijnen in dezelfde fasen worden verdeeld. Het indelen in fasen verhoogt de beheersbaarheid van een project. Hoe verder in het bouwproces, hoe meer er zaken vast gaan liggen. Dat geldt ook voor de realisatie van een betere energie-efficiëntie.

Inleiding

Het energieverbruik moet daarom zo vroeg mogelijk in het bouwproces aan de orde komen. Bij de projecten waarbij vooraf goed is nagedacht over de (on)mogelijkheden in techniek, budget en gebruik worden de beste resultaten geboekt. Achteraf zaken toevoegen kost vaak extra moeite èn onnodig veel extra geld.

 01030300.gif

Het toepassen van energiebesparende maatregelen is geen ´trucje´ om een lage EPC te behalen. Energie-efficiëntie is juist een integraal onderdeel van het bouwproces, waarmee de kosten van het energieverbruik verlaagd kunnen worden. Daarnaast draagt het bij aan een positief imago van een organisatie. Veel bedrijven worden gevraagd om rondleidingen, of zelfs cursussen te geven over de gevolgde aanpak. Ook geeft een lager energieverbruik een bijdrage aan het realiseren van de overheidsdoelstellingen om de uitstoot van CO2 te reduceren. Het is een kleine stap verder, op weg naar een duurzame samenleving.

Het is bovendien goed om vast te stellen dat energiebesparing niet alleen te maken heeft met het voldoen aan de wettelijke vereiste energieprestatiecoëfficiënt, de EPC. Het is meer. In de rekenmethodiek, de energieprestatienormering (EPN), zijn lang niet alle aspecten van het energieverbruik opgenomen. De EPN is slechts een vereenvoudigde energietoets. Het energieverbruik van onder meer liften, kantoorapparatuur, (groot)keukeninstallaties etc. zijn ook een belangrijk onderdeel van het totale energieverbruik. Ze worden echter niet meegenomen in de berekening van de EPC. Bewust met energie omgaan begint met een goed doordachte aanpak van ontwerpen en bouwen.

Initiatiefase

In de initiatiefase van het bouwproject worden de eerste ideeën over het te behalen eindresultaat concreet gemaakt in een globale resultaatomschrijving. Voor de opdrachtgever is het in deze fase van groot belang zich goed te oriënteren op mogelijkheden voor het bouwproject en zich te oriënteren op de samenstelling van het bouwteam. In Nederland zijn al veel voorbeeldprojecten gerealiseerd. Het bezoeken van een aantal projecten is een goede manier om een beeld van de mogelijkheden te krijgen.
Een architect die zich in het verleden heeft bewezen op het terrein van energiezuinig bouwen en/of een installatieadviesbureau zijn belangrijke adviseurs om uw ideeën om te zetten in concrete oplossingen. Informatie van Novem en het Dubo-register kunnen hierbij een wegwijzer zijn.

De locatie
De opdrachtgever heeft misschien al een locatie voor ogen. Alhoewel energie-efficiëntie- overwegingen nooit de éérste doorslag voor een locatie zullen geven, zijn ze wel degelijk van invloed op het toekomstige energieverbruik. Er zijn diverse mogelijkheden die het uiteindelijke energieverbruik en de kosten daarvan aanzienlijk kunnen verlagen: duurzaam opgewekte energie, wamtedistributie, het gebruik van restwarmte van een nabijgelegen industrie en de bodemgesteldheid voor het toepassen van energieopslag. Ook de mogelijkheid het gebouw optimaal ten opzichte van de zon te oriënteren is een locatieaspect dat een rol speelt bij bijvoorbeeld de keuze en de capaciteit van de technische installaties.

Verkennen van varianten
Voordat er een definitief haalbaarheidsonderzoek wordt gestart, is het belangrijk te weten wat de invloed is van variaties in het gebouw en de technische installaties. Met het programma EP-Varianten kan een adviseur snel inzicht krijgen in redelijk nauwkeurige energieprestatiecoëfficienten en meer/minder investeringen. Door te variëren met verschillende mogelijkheden kan een adviseur de eerste plannen reëler maken en bekijken of ze ook financieel haalbaar zijn.

Definitiefase

In deze fase vindt een grondige analyse van het project plaats. Er wordt zo nauwkeurig, concreet en eenduidig mogelijk vastgesteld aan welke eisen (of prestaties) het gebouw moet gaan voldoen. Een opdrachtgever moet zich goed realiseren dat het bouwen van een energie-efficiënt gebouw meestal tot meerinvesteringen leidt. Deze hebben verschillende terugverdientijden. Het is dus belangrijk om na te gaan hoeveel budget er extra gereserveerd kan worden voor het nemen van maatregelen. Dat wil niet zeggen dat er per definitie een duur kantoor moet worden gerealiseerd. Uit een aantal interviews in de Novem-brochure "Inspiratiebron voor duurzame investeringen", zoals over het kantoor XX en de Thermo-Staete (zie meer informatie: voorbeelden utiliteitsbouw), blijkt dat ook met vergaande energiebesparende maatregelen een, qua kosten, marktconform gebouw kan worden gebouwd.

Programma van eisen

Om een energie-efficiënt gebouw te realiseren is het Programma van Eisen (PvE) een belangrijk sturingsmiddel. Door het stellen van specifieke eisen voor energie-efficiëntie wordt de intentie uitgesproken om een energie-efficiënt gebouw te realiseren. Er kunnen eisen worden gesteld op het gebied van verlaging EPC. Bijvoorbeeld: de EPC-waarde van het gebouw dient meer dan 30% onder de wettelijke eis te blijven. Ook andere aspecten kunnen in het PvE goed verwoord worden; zoals het voldoen aan de eis van het toepassen van duurzame materialen zonder meerkosten. De opdrachtgever dient in zijn PvE voor het bouwproject duidelijk te verwoorden wat zijn intenties zijn. Om een helder beeld te krijgen is het opzetten van een integraal plan belangrijk.

Haalbaarheidsstudie
Doel van de haalbaarheidsstudie is te onderzoeken op welke verschillende manieren de energiedoelstellingen uit het PvE gehaald kunnen worden. De studie geeft inzicht in de opties van energiebesparende maatregelen of - pakketten, de financiële aspecten (meer/minder investeringen, subsidie mogelijkheden) per maatregel of pakket, de kosten/baten analyse en de alternatieven. Daarnaast kan ook onderzoek worden gedaan naar andere financieringswijzen zoals leasing, energielevering door derden of private financiers. Zie voor meer info ook: haalbaarheidsonderzoek

Subsidies
Tijdens de haalbaarheidsstudie is het van belang de mogelijke subsidies te onderzoeken. Subsidies kunnen van invloed zijn op de besluitvorming; maar ze zijn zeker van invloed op de haalbaarheid van extra energiebesparende maatregelen. Het verkrijgen van subsidies kan veel inspanning vergen, dit blijkt duidelijk uit een van de interviews. Het is daarom raadzaam tijdig en goed geïnformeerd te zijn. Dit kan veel werk en frustraties achteraf voorkomen. Zie voor meer info ook: subsidies

Voorlopig ontwerp

Op basis van het programma van eisen en de resultaten uit het haalbaarheidsonderzoek wordt het gebouw meer gedetailleerd ontworpen. De gebouwopzet en de installatieopzet, zoals beschreven in de energieprestatieberekening, is hierbij de rode draad. Immers, voor het verkrijgen van de bouwvergunning wordt het ontwerp getoetst aan het bouwbesluit. De beschreven maatregelen in de energieprestatieberekening worden daarbij dus wettelijk vastgelegd. Alternatieven en veranderingen dienen daarom altijd getoetst te worden op hun invloed op de EPC.
In deze fase worden ook de liften, de computerapparatuur, de (groot)keukenapparatuur, koffiezetapparatuur, koelkasten in het ontwerp gebracht. Doorgaans wordt hier weinig aandacht aan besteed, maar deze apparatuur is wel verantwoordelijk voor 20-30% van het totale energiegebruik in een modern kantoorgebouw.
Om ook in de nazorgfase gedetailleerd inzicht te hebben in het werkelijke energieverbruik, is aandacht hiervoor in de ontwerpfase belangrijk. Beslissingen over onderbemetering, aparte groepen voor bijvoorbeeld verlichting of computerapparatuur moeten nu genomen worden omdat ze nu nog gemakkelijk in het ontwerp kunnen worden geïntegreerd. Ook de keuze voor een goede regelinstallatie of zelfs een energie management systeem (EMS) moet nu al gemaakt worden. De gegevens uit deze systemen geven een goed inzicht in de verschillende energiestromen en kunnen door de energiecoördinator of het management later gebruikt worden voor verbetering van de energieprestatie.

Extra kosten
De basiskeuzes voor gebouwvorm, oriëntatie, gevelindeling en installatie-concept kunnen in de volgende ontwerpfasen niet meer, of zeer moeilijk, worden aangepast. Daarom is het belangrijk om aandacht te besteden op eventuele wijzigingen in de gebouwvorm, gebouwomvang, glaspercentage in relatie tot de bouwkosten en de EPC. Het aanpassen van het ontwerp in een te laat stadium zal stuiten op bezwaren van architect en installatieadviseur en brengt vaak een kostenverhoging met zich mee. Door in een laat stadium (weer) wijzigingen door te voeren, wordt de kans op (dure) fouten groter.

Aandachtspunt
Voor de opdrachtgever is deze fase voornamelijk sturend. De uitwerking van het ontwerp wordt voor een groot deel door de architect en de adviseurs gedaan. Toch moet de opdrachtgever erop toezien dat de detaillering van het ontwerp op zowel bouwkundig als installatietechnisch niveau de passende kwaliteit bezit om het project succesvol te maken. De opdrachtgever kan ook op deze zaken invloed uitoefenen. Bijvoorbeeld door te eisen dat de installaties worden uitgewerkt zoals omschreven in diverse ISSO-publicaties. En dat de bouwkundige details worden uitgewerkt zoals omschreven in diverse SBR-publicaties. Daarnaast is de checklist van de REN (Real Estate Norm) een belangrijk hulpmiddel om na te gaan of er niets over het hoofd is gezien.

Definitief ontwerp

Deze fase is er op gericht dat de volgende bouwfase, de realisatiefase, met ´een druk op de knop´ kan plaatsvinden. Voorkomen moet worden dat je in de realisatiefase voor verrassingen komt te staan. In de bouwkundige- en installatietechnische bestekken wordt het definitieve ontwerp omschreven en gedetailleerd uitgewerkt in technische specificaties. De bestekstukken vormen de basis voor de (energetische) kwaliteit van het gebouw. Het beschreven ontwerp voldoet nog steeds aan de gestelde energetische kwaliteit en EPC. Daarnaast moet er gezocht worden naar geschikte aannemers en installateurs; het liefst met ervaring op het gebied van duurzaam bouwen of energiezuinig bouwen. De informatie op de website van het Dubo-register kan daarbij een hulpmiddel zijn.

Aandachtspunten

In een bestek worden de verschillende bouwdelen (constructies, installaties, afwerking, uitrusting) technisch beschreven. Het is van belang dat zoveel mogelijk prestatie-eisen worden vermeld, zodat bij de keuze van alternatieven (zowel bij aanbesteding als tijdens de uitvoering) in ieder geval de minimale eisen worden gerealiseerd. Denk daarbij aan het vermelden van: isolatiewaarden, licht- en zontoetredingsgegevens, rendementen en keurmerken. Een belangrijk hoofdstuk uit het bestek is de water-en luchtzijdige inregeling van de installaties. Indien een installatie niet goed wordt ingeregeld, is het gebouw minder comfortabel (meer klachten) en worden de beoogde energieprestaties niet gehaald. Niet optimaal ingeregelde installaties verbruiken 10 - 15% meer energie. De benodigde regelinstallatie dient van een dusdanige kwaliteit te zijn, dat deze de installatie goed, betrouwbaar en energiezuinig kan aansturen. Verkeerde keuzes zorgen ervoor dat de installatie niet optimaal werkt of zelfs verkeerd werkt.

Alternatieve oplossingen
In de voorbereidingsfase vindt ook de prijsvorming plaats. Dat gebeurt door middel van de besteksbegroting en uiteindelijke aanbestedingen. Op dat moment worden de aannemers bij het bouwproces betrokken. Het is van belang om alert te blijven als alternatieve oplossingen (zoals andere isolatiematerialen, glassoorten, installatieonderdelen) worden aangedragen. Toets alternatieven telkens op energetische gelijkwaardigheid en controleer alternatieve concepten op een eventuele verslechtering van de gestelde EPC. Overweeg boeteclausules voor het niet behalen van de beoogde prestaties.

Realisatiefase

Bij de uiteindelijke realisatie van de het ontwerp is het van belang om de plannen zo correct mogelijk te laten uitvoeren. De aannemer levert meestal de bouwopzichter. Zorg dat de aannemer deelgenoot wordt van het streven naar het energiezuinige gebouw. Zijn ervaring bij het oplossen van knelpunten kan daarbij waardevol zijn. Hoe beter de voorbereiding is geweest hoe minder storingen, vertragingen of fouten er in deze fase zullen optreden.

Aandachtspunten
Ook tijdens deze fase zullen aannemer en installateur regelmatig alternatieve oplossingen aangedragen. Ook hier geldt dat alle alternatieven op hun energetische gelijkwaardigheid moeten worden getoetst. Het bestek geldt hierbij als referentiekader. De oplevering van het gebouw is het moment waarop alle gebouw- en installatieonderdelen worden getoetst aan de bestekstukken en de (in de loop van de realisatiefase goedgekeurde) wijzigingen op het bestek. Keur ook de werking van de installatie en zie er op toe dat de energieprestaties gehaald worden. De installateur en adviseur zijn beide verantwoordelijk voor een goede werking van de installatie. Laat de keuring eventueel over aan een onafhankelijke partij.

Beheerfase

Nu het gebouw is gerealiseerd, begint een moeilijke maar belangrijke fase. Dit is de fase van beheer waaronder integrale milieuzorg valt. Het is de fase waar het eigenlijk allemaal om draait. Ook hier geldt dat het opstellen van een plan van aanpak, zoals het milieuzorgactie-plan, de vooruitzichten biedt op het beste resultaat over een lange periode. Belangrijk is dat de organisatie gemotiveerd is en gemotiveerd blijft om de (milieu)doelstellingen te behalen.

Aandachtspunt
Informeer en instrueer de gebruikers tijdig, bijvoorbeeld door middel van voorlichtingsbijeenkomsten en rondleidingen. Hoe meer gebruikers ´betrokken´ zijn bij het gebouw en de specifieke maatregelen, des te groter het rendement van de investeringen op het gebied van energie-efficiëntie. Maak van milieubeheer een terugkomend agendapunt in vergaderingen.

Nieuwsbrief september/ oktober 2003: Nieuwbouw & EPN
Stromen: Vanaf 2005 rem op mep-subsidies verwacht
Nieuwsbrief Klimaatbeleid oktober 2003
Kompas e-nieuws oktober 2003
Novem Praktijkfestival 2003
Novem Praktijkfestival 2003
Praktijkfestival 2003 op woensdag 10 december in het Evoluon te Eindhoven.
10 december: Praktijkfestival 2003 in Evoluon, Eindhoven
EPA Consumenten
EPA Professionals
Praktijk festival
Duurzame Energie
Het 2 Megawatt-project: 75 procent duurzame energie
Vraagbaak Bagger en Bodem
Water- en energiebesparing bij bedrijvenclusters met textielbedrijven
Energiebesparing in zinkproductie i.s.m. Gasunie
Tijdelijke bijdrage regeling plannen luchtkwaliteit
Energieprestatieadvies
Energieprestatieadvies
Subsidieprogramma Ruimtelijke Ordening en Vervoer (RO&V)
Beheer docs GGDE
Logo Save our climate
Verslagen workshops/cursussen/symposia
Actief overleg en informatie-uitwisseling met lokaal bedrijfsleven over energiebesparing en duurzame energie
Mijn Novem    Nieuws    Agenda    Specials    Projecten    Uw sector    Onderwerpen    Over Novem    Subsidies    Publicaties