Novem- Nederlandse Oragnisatie voor Energie en Milieu zoeken sitemap contact english
logo Novem
Mijn Novem
Nieuws
Agenda
Specials
Projecten
Uw sector
Onderwerpen
Over Novem
Subsidies
Publicaties

Introductie
Nieuws
Agenda
Aanpak
Woningbouw
Utiliteitsbouw
Oplossingen
Maatregelen
Concepten
Projecten
Subsidie
Handhaving
Contact
home  ·  Specials ·  Nieuwbouw en EPN ·  Oplossingen ·  Maatregelen ·  Energie-efficiente verlichting
Print deze pagina Stuur pagina door Voeg pagina toe aan favorieten

datum: 27-05-2003 Rol van Novem:
Energie-efficiente verlichting

Contactpersoon bij Novem
K.T. van Hoek
e-mailadres: k.van.hoek@novem.nl
Inleiding

Het energiegebruik voor verlichting wordt bepaald door het geïnstalleerde vermogen en het aantal branduren van de lampen inclusief voorschakelapparatuur. Het energiegebruik voor verlichting is in het totale energiegebruik een belangrijke energiepost waar vaak veel energie te besparen valt.

Energiebesparing door reductie van het geïnstalleerde vermogen kan bijvoorbeeld door:

  • toepassing van een energie-efficiënt verlichtingsconcept met bijvoorbeeld hoogfrequente verlichting en elektronische voorschakelapparatuur,
  • armaturen met een hoog armatuurrendement,
  • niet meer verlichting installeren dan voor de te verrichten taken noodzakelijk is.

In de kantooromgeving zijn geïnstalleerde vermogens van 8-9 W/m2 momenteel haalbaar.

Energiebesparing door reductie van het aantal branduren kan bijvoorbeeld door:

  • goede lichtregel- en lichtschakelsystemen plaatsen, die bij voorkeur de verlichting automatisch in/uitschakelen of regelen
  • verlichting per werkplek regelbaar maken (afstemmen op individuele behoefte) (opmerking: dit hoeft niet altijd tot energiebesparing te leiden)
  • meer daglichttoetreding (met name interessant in combinatie met een daglichtafhankelijke verlichtingsregeling)
  • mentaliteitsverandering (wat vaker lampen aan/uit schakelen)

Tabel: Aanwijzingen voor een energie-efficiënt verlichtingsconcept
060101A0.gif
(bron: Novem brochure Dat licht zo! DV1-SO2.81 94.06)

 

NEN 5128 - NEN 2916

NEN 5128
Voor woningbouw is er alleen een forfaitaire bepalingsmethode, waarbij het elektriciteitsverbruik een vaste waarde x gebruiksoppervlakte is.
Omdat voor woningen het energiegebruik voor verlichting niet via energiebesparende maatregelen is te beïnvloeden in EPC berekeningen, wordt de energiepost verlichting in NEN 5128 niet behandeld.

NEN 2916
In de norm voor utiliteitsbouw zijn er twee berekeningsmethoden:

  1. een forfaitaire berekening en
  2. een berekening op basis van het geïnstalleerde vermogen en het toegepaste lichtregelsysteem, waarbij eventueel de benutting van daglicht in rekening mag worden gebracht als reductiefactor voor het aantal branduren.

Forfaitaire berekening energiegebruik verlichting in NEN 2916
Het energiegebruik voor verlichting wordt per energiesector en per gebouwfunctie bepaald op basis van het opgelegde forfaitaire energiegebruik in kWh/m2, waarbij hierop voor verschillende soorten lichtregelsysteem een reductiefactor in rekening mag worden gebracht (zie overzicht).

Berekening energiegebruik verlichting op basis van vermogen en branduren in NEN 2916
Als het energiegebruik wordt berekend op basis van het geïnstalleerde vermogen, dan moet per energiesector en per gebouwfunctie in een energiesector bekend zijn wat het geïnstalleerde vermogen is aan lampen en voorschakelapparaten. Ook het hierop van toepassing zijnde verlichtingsregelsysteem moet worden aangegeven. Bij een lichtregel/-schakelsysteem hoort een reductiefactor t.o.v. het maximum aantal branduren. Het maximum aantal branduren is in NEN 2916 een opgelegde waarde:

Tabel: Opgelegde aantal maximum branduren per gebouwfunctie (NEN 2916:1998)
060101B0.gif

Tabel: Opgelegde aantal maximum branduren per gebouwfunctie (NEN 2916:2001) 060101B1.gif

Tabel: Reductiefactoren voor schakel/regelsystemen in NEN 2916
060101C0.gif

Als een deel van een vertrek een hoog daglichtniveau heeft, dan geldt de reductiefactor in de zg. 'daglichtzone'. Of een deel van een vertrek hiertoe behoort, moet worden bepaald aan de hand van een berekening van de equivalente daglichtoppervlakte, bepaald conform het Bouwbesluit, NEN 2057. Aangezien het bepalen van de equivalente daglichtoppervlakte wat rekenwerk vergt, zijn in NEN 2916 grafieken opgenomen waarmee de diepte van de daglichtsector (strook achter het raam) kan worden afgelezen, op basis van de combinatie van de lichttoetreding van het glas (LTA) en de raamhoogte.
 

Referentie-woningen

Voor woningen wordt de energiepost verlichting volledig forfaitair bepaald. Daarom wordt hierop niet verder ingegaan voor woningen.
 

Referentie-utiliteitsgebouwen

NEN 2916:2001

060101D1.gif 

In bovenstaande grafiek wordt duidelijk dat

  • het geïnstalleerde verlichtingsvermogen,
  • de keuze voor het lichtregel/-schakelsysteem en
  • wel/geen aanwezigheidsdetectie

een groot effect hebben op de EPC van het voorbeeldkantoor met een gebruiksoppervlakte van 3223 m2.

Voorbeeld woningen uit de praktijk

Niet van toepassing.
 

Voorbeeld utiliteitsgebouwen uit de praktijk

In de Novem brochure 'Verlichtingssystemen voor kantoren' (Novem bestelnummer DV1.1.116 98.09) is een aantal veel voorkomende verlichtingssystemen aangegeven. In onderstaande tabel is aangegeven voor de verschillende verlichtingssystemen uit die brochure wat het gemiddeld geïnstalleerde vermogen is (indicatief) voor de verschillende systemen.

060101E0.gif

Om een zeer laag geïnstalleerd vermogen per vierkante meter te bereiken, is een algemene verlichting met T5-lampen dan wel een beperkte algemene verlichting, plaatselijk aangevuld met werkplekverlichting, het gunstigst.

Een goede mogelijkheid om veel meer energie te besparen op verlichting is het gebruik maken van de daglichttoetreding, waarbij een sensor aan het verlichtingsarmatuur is gekoppeld (waarmee het aantal branduren of het opgenomen vermogen wordt gereduceerd).

Tevens is op deze internet-site een aantal voorbeeld utiliteitsgebouwen opgenomen, waarin een laag geïnstalleerd vermogen of energie-efficiënte schakelingen zijn toegepast. Hieronder is een selektie weergegeven waar meer informatie beschikbaar is.:

Kosten-informatie

Een overzicht van kosten over lampen, ingedeeld in categorieën is te vinden in Novem brochure 'Kunstlichtbronnen, stand van de techniek, 1996', Novem bestelnummer DV 1.1.91 97.11. Hoewel de kosteninformatie al weer wat ouder is, geeft het wel een goede indicatie van de kosten.
 

Overige wetenswaardigheden

Met daglichtafhankelijke verlichtingsregelingen (DAV) is veel energie te besparen. Zeker als deze in combinatie met een veegpulsschakeling en/of aanwezigheidsdetectie worden toegepast. Een lichtsensor in het armatuur bepaalt het verlichtingsniveau onder het armatuur (daglicht plus kunstlicht). Wanneer het verlichtingsniveau boven een bepaalde (vooraf) ingestelde waarde komt, regelt het systeem de hoeveelheid kunstlicht geleidelijk terug tot de ingestelde waarde. Gebruikers ervaren de regeling, waarmee 30 tot 70% energiebesparing op verlichting is te realiseren, als comfortabel. DAV is te combineren met de nieuwste generatie T5-verlichting.
 

Adressen

  • Nederlandse Stichting voor Verlichtingskunde, Arnhem, tel: 026 3 56 24 66
    (e-mail: mjg.deman@kema.nl)
  • Uneto, Zoetermeer


 

  


EPN Nieuws januari 2003
Nieuwsbrief juli/aug 2003: Nieuwbouw & EPN
Nominaties bekend prijsvraag cataloguswoningen
Nieuwsbrief september/ oktober 2003: Nieuwbouw & EPN
Novem Praktijkfestival 2003
Novem Praktijkfestival 2003
27 november: Nationale Dubo Dag 2003
Nationale Milieudag 2003
Kompas Energiebewust Wonen en Werken
Nieuwbouw en EPN
GROEN BELEGGEN EN GROEN FINANCIEREN
EPA Professionals
Onderhoudskosten tuinkamerwoning
Veenendaal, Kender Thijssen
Den Bosch, vanLanschottoren
Amsterdam Zuid-Oost, Cisco Systems
SVB: tijdelijke stimuleringsregeling verwerking baggerspecie
NEO 2003: Subsidieregeling Nieuw energieonderzoek
Programma Mobiliteitsmanagement
Subsidieprogramma Ruimtelijke Ordening en Vervoer (RO&V)
Lage temperatuursystemen
Lage temperatuursystemen
Lage-temperatuursystemen
Lage-temperatuursystemen
Mijn Novem    Nieuws    Agenda    Specials    Projecten    Uw sector    Onderwerpen    Over Novem    Subsidies    Publicaties